سبک زندگی علوی3

امام علیه السلام  در این جمله کوتاه و پرمعنا مى‏فرماید: «انجام دهنده کار نیک از کارنیکش بهتر است و انجام دهنده کار بد از کار بدش بدتر»؛

(فَاعِلُ الْخَیْرِ خَیْرٌ مِنْهُ، وَفَاعِلُ الشَّرِّ شَرٌّ مِنْهُ)

. در اینکه چگونه فاعل خیر بهتر از فعل خود است و فاعل شر بدتر از فعل خود؛ وجوهى به نظر مى‏رسد:

نخست اینکه همواره فاعل از فعل قوى‏تر است به همین دلیل اگر کار نیک باشد آن فاعل از کارش قوى‏تر و اگر کار بد باشد از کارش بدتر است.

دیگر اینکه شخصى که کارى انجام مى‏دهد غالبا داراى ملکه آن است و آن ملکه مى‏تواند سرچشمه کارهاى فراوانى بشود، بنابراین اگر کسى را ببینیم که مثلا یتیمى را نوازش مى‏کند و دست افتاده‏اى را مى‏گیرد مى‏دانیم که او داراى صفتى است درونى که مى‏تواند سرچشمه ده‏ها و گاه صدها و هزاران از این‏گونه کارها شود و به همین دلیل از کارش بهتر است.

سوم اینکه کسانى که کار نیکى انجام مى‏دهند بسیار مى‏شود که آرزو دارند بهتر از آن را انجام دهند ولى امکانات آن در اختیارشان نیست و به تعبیر دیگر همتشان از آنچه انجام مى‏دهند بسیار بالاتر است و گاه به زبان جارى کرده مى‏گویند: افسوس که بیش از آن توان نداریم و اگر مى‏توانستیم چنین و چنان‏

مى‏کردیم. همین‏گونه، شروران بسیار مى‏شود که داراى چنین باطنى هستند؛ یعنى اگر قدرت و توانى داشتند شرارت را به مرتبه بالاترى مى‏رساندند.

در حدیثى از امام باقر علیه السلام  مى‏خوانیم:

«نِیَّهُ الْمُؤْمِنِ خَیْرٌ مِنْ عَمَلِهِ وَذَلِکَ لِأَنَّهُ یَنْوِی مِنَ الْخَیْرِ مَا لَایُدْرِکُهُ وَنِیَّهُ الْکَافِرِ شَرٌّ مِنْ عَمَلِهِ وَذَلِکَ لِأَنَّ الْکَافِرَ یَنْوِی الشَّرَّ وَیَأْمُلُ مِنَ الشَّرِّ مَا لَایُدْرِکُهُ؛

نیت مؤمن از عملش بهتر است، زیرا کارهاى خیرى در دل دارد که نمى‏تواند آنها را انجام دهد و نیت کافر بدتر از عمل اوست، زیرا کارهاى بدى در سر دارد که توان آن را ندارد».

وجه چهارمى نیز بعضى براى این تفاوت ذکر کرده‏اند که هر کس کار خیرى انجام مى‏دهد معمولا عوامل بازدارنده‏اى از جمله هوا و هوس‏ها را در دل دارد و در برابر آنها مقاومت مى‏کند و آن عوامل را به عقب مى‏راند و کار خیر را انجام مى‏دهد به همین دلیل از کارش با ارزش‏تر است و به عکس کسى که کار بدى انجام مى‏دهد نیز عوامل بازدارنده از قبیل فطرت الهى، اوامر و نواهى آسمانى در برابر اوست ولى پشت پا به همه آنها مى‏زند و به سراغ شر مى‏رود. به همین دلیل از عملش بدتر است.

البته منافاتى میان این وجوه چهارگانه نیست و همه آن ممکن است در معناى حدیث جمع باشد.